O‘zbekistonda sug‘urta tushunchasi, madaniyati va muammolar
O‘zbekistonda sug‘urta tushunchasi, madaniyati va muammolar.
Sug‘urta jamiyatning iqtisodiy va ijtimoiy xavfsizligining eng muhim elementidir. Bu iqtisodiy munosabatlar tizimi bo‘lib, uning yordamida jismoniy va yuridik shaxslar o‘zlarini turli risklar bilan bog‘liq moliyaviy yo‘qotishlardan himoya qilishlari mumkin. Butun dunyoda sug‘urta odamlar hayotida muhim o‘rin tutadi va kundalik qarorlarning tanish qismidir. O‘zbekistonda bu soha o‘z madaniyati va tizimini shakllantirib, rivojlanishda davom etmoqda.
Sug‘urtaning mohiyati sug‘urta munosabatlari ishtirokchilari o‘rtasida moliyaviy risklarni qayta taqsimlashdan iborat. Sug‘urta qildiruvchi (jismoniy yoki yuridik shaxs) ma‘lum miqdorni - sug‘urta mukofotini to‘laydi va sug‘urta kompaniyasi, o‘z navbatida, sug‘urta hodisasi yuz berganda zararni qoplash majburiyatini oladi. Shunday qilib, sug‘urta inson yoki tashkilotga oldindan aytib bo‘lmaydigan hayotiy vaziyatlarda - kasallik, baxtsiz hodisa, tabiiy ofat yoki mulkni yo‘qotishda o‘zini ishonchli his qilish imkonini beradi.
O‘zbekistonda sug‘urtaning ikki asosiy turi mavjud: majburiy va ixtiyoriy. Majburiy turlar davlat tomonidan tartibga solinadi - masalan, avtomobil sug‘urtasi yoki ishchilarni ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalardan sug‘urta qilish. Ixtiyoriy sug‘urta kengroq assortimentni o‘z ichiga oladi - bu hayot sug‘urtasi, sog‘liq sug‘urtasi, mulk sug‘urtasi, transport sug‘urtasi va boshqalar bo‘lishi mumkin.
O‘zbekistonda sug‘urta madaniyati shakllanish bosqichida ko‘pgina sug‘urta kompaniyalari, shuningdek, nazorat qiluvchi organlar mavjudligiga qaramasdan, sug‘urta xizmatlarining kirib borish darajasi nisbatan pastligicha qolmoqda. Ko‘pgina fuqarolar sug‘urtaning ahamiyatini hali to‘liq tushunmaydilar, ko‘pincha uni keraksiz pul sarflash deb hisoblaydilar. Bu ham tarixiy omillar, ham mentalitet bilan bog‘liq: o‘tgan davrda davlat ijtimoiy himoyaning kafolati rolini o‘ynagan, sug‘urta mexanizmlariga tayanish odati shakllanib ulgurmagan.
So‘rovlar shuni ko‘rsatadiki, aholining salmoqli qismi kelajakda yanada jiddiy yo‘qotishlarga olib kelishi mumkin bo‘lsa ham, sug‘urtani o‘z ichiga olgan “hamma narsadan tejashni” afzal ko‘radi. Odamlar kamdan-kam hollarda o‘z mulklarini sug‘urta qiladilar va har doim ham hayot yoki sog‘liq sug‘urtasini olishni xohlamaydilar. Sug‘urta kompaniyalariga nisbatan ma’lum darajada ishonchsizlik ham mavjud bo‘lib, bu qisman ayrim tashkilotlar faoliyatining shaffof emasligi, shuningdek, aholi o‘rtasida yetarlicha ma’lumot yo‘qligi bilan bog‘liq.
Aholining sug‘urta mahsulotlaridan xabardorligi yo‘qligi asosiy muammolardan biri hisoblanadi. Ko‘pchilik oddiygina qanday sug‘urta turlari mavjudligini, ular qanday hollarda qo‘llanilishini va sug‘urta tovonini qanday olishni bilishmaydi. Bu davlatdan ham, sug‘urta kompaniyalarining o‘zidan ham faol tarbiyaviy ishlarni talab qiladi.
Yana bir muhim omil - moliyaviy savodxonlikning pastligi. Odamlar har doim ham xavflarni to‘g‘ri baholay olmaydi va sug‘urtaning mumkin bo‘lgan afzalliklarini hisoblay olmaydi. Bu, ayniqsa, axborot va moliyaviy xizmatlardan foydalanish darajasi cheklangan joylariga taalluqlidir.
Sug‘urta bozoridagi cheklangan raqobatni e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi. Ko‘pgina kompaniyalar mavjudligiga qaramasdan, ularning ko‘pchiligi shunga o‘xshash mahsulotlarni taklif qiladi va innovatsion yechimlar kamdan-kam hollarda paydo bo‘ladi. Bu, o‘z navbatida, potensial mijozlar uchun sug‘urtaning jozibadorligini pasaytiradi.
Bundan tashqari, ishonch masalasi ham bor. Umuman moliya institutlariga ishonch madaniyati hali yuqori darajaga chiqmagan. Odamlar sug‘urta hodisasi sodir bo‘lgan taqdirda, tovon to‘lanmasligi yoki qisman to‘lanishi mumkinligidan qo‘rqishadi. Bu muammoni hal qilish uchun sug‘urta kompaniyalari faoliyati ustidan nazoratni kuchaytirish, ular faoliyatining shaffofligini oshirish zarur.
O‘zbekiston sug‘urta sektori o‘sishi uchun katta salohiyatga ega bo‘lib, so‘nggi yillarda davlat tomonidan moliya tizimini rivojlantirish, sug‘urta sohasiga investitsiyalarni jalb etish choralari ko‘rildi, raqamli texnologiyalar rivojlanmoqda, bu esa sug‘urtani yanada qulay qiladi. Bundan tashqari, xalqaro tajriba va standartlarga qiziqish ortib bormoqda, bu esa risklarni boshqarishning yanada samarali usullarini joriy etishga yordam beradi.
Sug‘urta bozorini yanada rivojlantirish, zamonaviy axborot texnologiyalarini keng joriy etish orqali sug‘urta xizmatlarining ommabopligini va sifatini oshirish, shuningdek, sohani tartibga solishni yanada takomillashtirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024-yil 1-martdagi “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirishning kompleks chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-108-son qarori qabul qilinib, unga asosan sug‘urta polislarini yagona avtomatlashtirilgan axborot tizimi orqali rasmiylashtirish belgilangan, bu o‘z o‘rnida sug‘urta sohasini raqamlashtirishga bo‘lgan yirik islohotlardan biri desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
Sug‘urta madaniyatini shakllantirish vaqt talab etadi. Bu nafaqat iqtisod, balki fikrlashni o‘zgartirish masalasidir. Fuqarolar farovonligi, ta’lim darajasi va moliyaviy savodxonligi oshishi bilan sug‘urta asta-sekin hayotimizda mustahkam o‘rin egallaydi.
O‘zbekistonda sug‘urta madaniyatini rivojlantirish ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, aholining moliyaviy savodxonligi darajasini oshirish, hozirgi va kelajak avlod manfaatlari yo‘lida hayotiy xavf-xatarlardan ishonchli himoya tizimini shakllantirishning muhim qismidir.
Axborot xizmati